როგორ დაატყვევეს ხევსურებმა თამარ მეფე
ეს საინტერესო ამბავი თამარ მეფეს უკავშირდება. მას, თურმე, ხახმატში პატარა ციხე აუგია, სადაც ზაფხულობით ადიოდა დასასვენებლად. ასეთი ლეგენდა არსებობს: ერთხელ მეფე თამარს შვილი, ლაშა-გიორგი დაუკარგავს. ბევრი უძებნია, მაგრამ ვერსად უნახავს. შემდეგ მიმხვდარა, რომ ის აუცილებლად ხახმატში იქნებოდა გაპარული, რადგან ლაშა-გიორგის ძალიან ჰყვარებია ხევსურეთი. წასულა თამარი შვილის სანახავად. ხახმატში ასულს ხალხი შეუკრიბავს და ლაშას მოძებნა უბრძანებია. მათ მართლაც ხევსურეთში იპოვეს ლაშა, მაგრამ მეფის შვილის დავალებით, თამარისთვის უთქვამთ, რომ ლაშა-გიორგი არ იყო ხევსურეთში. მეფე გაბრაზებულა და მკაცრად მოუთხოვია მცხოვრებთათვის, სასწრაფოდ ეპოვათ მისი შვილი და მასთან მიეყვანათ. ხევსურებს კი მეფე ციხეში ჩაუკეტავთ და ასე უთქვამთ: ლეკებისა და ქისტების ჯარი აშლილია, მთებს ვყარაულობთ, არ გვცალია თქვენი შვილის საძებნად, სამშობლო გვაქვს დასაცავიო. თამარ მეფეს კი მიუგია: გამიღეთ კარი, წავალ. უპოვიხართ თავის ჭკუისები და იმიტომ წამოსულა აქ. ვიცი, რომ მან დაგარიგათო. ბოლოს დაუყოლებია: „ეს მინდა ფრახს, დედას, შვილის მაძევარს (მძებნელსო)“.
წინაპრებს ისიც უთქვამთ, რომ თამარს ხახმატელთა სალოცავისთვის ვერცხლის მონეტებით სავსე ქვაბები შეუწირავს, რაც შემდგომ კომუნისტებს მოუპარავთ… ასევე, კომუნისტებს დაუნგრევიათ თამარის მიერ აგებული ზემოთ ხსენებული ციხე. მასალა გზის გაყვანისას გამოუყენებიათ.
