რა სასწაული მოხდა თამარ მეფის დროს და რატომ მოინათლა მართლმადიდებლურად ივანე მხარგრძელი.
სხვადასხვა სარწმუნოების მიმდევრები ხშირად კამათობენ და ერთმანეთს უმტკიცებენ საკუთარი რელიგიის უპირატესობას. ქართველებსა და სომხებს შორის სარწმუნოებრივ კამათსაც დიდი ისტორია აქვს. თუმცა, რელიგიური ომი, ან შეტაკებები ამ საკითხზე ამ ორ ხალხს შორის არ მომხდარა.
დიდი საქართველოს მეფეთა-მეფისა და დედოფალთა-დედოფლის – თამარის კარზე, ძალიან დიდ თანამდებობებზე მსახურობდნენ მონოფიზიტური აღმსარებლობის ძმები – ზაქარია და ივანე მხარგრძელები. ზაქარიას ამირსპასალარის თანამდებობა – სახელო ეკავა. ივანეს – მსახურთუხუცესის. როგორც ვთქვით, ზაქარია და ივანე სომხური სარწმუნოების მიმდევრები იყვნენ, ანუ იმ პერიოდის იდეოლოგიით – სომხები, თუმცა პოლიტიკურად ქართველები, ქართული სახელმწიფოს მოქალაქეები და თანამდებობის პირები იყვნენ, თუ შეიძლება ასე ითქვას…
იმ დროს საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი იყო იოანე მეშვიდე „სულმობერული, კაცი ანგელოზთა მოსაგრე“ (1205-1210).
ერთხელ, როგორც ჩანს, ლაშქრობისას მართლმადიდებელთა წირვას დასწრებიან ზაქარია და ივანე მხარგრძელები. ზაქარია მხარგრძელმა სეფისკვერი მოითხოვა. მღვდლებმა არ მისცეს, რადგან სხვა სარწმუნოებისა იყო. ამგვარი წესია, ყველა რელიგიის მიმდევართა შორის, საკუთარ სიწმინდეს არ უზიარებენ სხვას, არ აქვთ უფლება. ქართველების მსგავსად, სომხებიც ასე მოიქცეოდნენ.
ზაქარიამ ძალით აღიტაცა და შეჭამა სეფისკვერი. ეს საქციელი არა მარტო სარწმუნოებრივი წესების, რელიგიათშორისი ურთიერთობების, არამედ ეთიკის ნორმების დარღვევაც გახლდათ, რამაც იოანე კათალიკოსის რისხვა გამოიწვია: „ძაღლი თუ იკადრებს მოტაცებას”. შერცხვენილი ზაქარია გაიძურწა, მაგრამ მეფის დარბაზში მისვლისას შეუდგა მართლმადიდებლური სარწმუნოების კრიტიკას და კამათს პატრიარქთან.
ქართველი კათალიკოსი პასუხობდა და უხსნიდა მართლმადიდებლობის არსს.
ზაქარიამ ვერ შეძლო პატრიარქთან თეოლოგიურ საკითხებზე კამათი და თავხედურად განუცხადა ქართველ მამამთავარს: „მე მებრძოლი კაცი ვარ და შენთან სიტყვიერი პაექრობა მიჭირს, მოვიყვან ჩემი სარწმუნოების მოძღვრებს და ისინი შეგარცხვენენო შენ.”
კათალიკოსმა მიუგო: „იყოს ნება ქრისტესი და ღვთისმშობლისა და მათ შეარცხვინონ მწვალებლები.”
მართლაც, ზაქარიამ ჩამოიყვანა სომეხთა კათალიკოსი, ეპისკოპოსები და ვარდაპეტები (სჯულისმეცნიერები). სამეფო კარზე საქართველოს ქვეშევრდომი მონოფიზიტი მღვდელმთავრები შესაბამისი პატივით მიიღეს.
გაიმართა სამსჯავრო. საქართველოს მეფეთ-მეფე თამარის, მისი მეუღლის – მეფე დავითისა და სტუმრების თვალწინ, ქართველ პატრიარქს სომხები დაუპირისპირდნენ. ვარდაპეტები კამათს შეუდგნენ. იოანე „ანგელოსთა სწორი“ უხსნიდა მართლმადიდებლობის საფუძვლებს.
კამათი საღამომდე გაგრძელდა, მაგრამ შედეგი ვერ გამოიღო, სიტყვებმა ვერ დაარწმუნა სომეხი სამღვდელონი.მაშინ იოანე „სულმობერულმა“, სულიწმიდას მინდობილმა, სომხებს შესთავაზა, საქმით გაერკვიათ თუ რომელი სარწმუნოება იყო ჭეშმარიტი: „ახალი აღთქმით ქრისტემ დაგვიდგინა, ვეზიაროთ მის ხორცსა და სისხლს. ჭეშმარიტი სარწმუნოების მღვდელმსახურს შეუძლია, პური ქრისტეს ხორცად აქციოს, ხოლო ღვინო – ქრისტეს სისხლად. თუ თქვენი სარწმუნოება უკეთესია, თქვენ შეძლებთ, პური აქციოთ ხორცად უფლისა. ხოლო თუ ჩვენი სარწმუნოებაა უმჯობესი, პური უფლის ხორცად ჩვენი ლოცვით გადაიქცევა. მოგიყვანთ ძაღლს, სამი დღე აშიმშილეთ, თან ეს ღამეები ლიტანიობითა და ღვთის ვედრებით გაათენეთ. ერთი ძაღლი მე მომგვარეთ, სამი დღე უჭმელად შევინახავ და ღამეებს ლიტანიობით და ღვთის ვედრებით გავათენებ. მესამე დღეს ჩემ მიერ მღვდელმოქმედებულ კვერს დავუდებ თქვენ მიერ ნაშიმშილებ ძაღლს. თქვენ მოიტანეთ თქვენი ნაკურთხი სეფისკვერი და ჩემ მიერ ნაშიმშილებ ძაღლს დაუდეთ. ვის სეფისკვერსაც ძაღლი შეჭამს, მისი სარწმუნოება არ არის ჭეშმარიტი ქრისტიანობა. თუ თქვენსას შეჭამს, თქვენი სირცხვილი იქნება, თუ ჩემსას – ჩვენი.”
სომხები დათანხმდნენ. თამარ მეფე კათალიკოსის სიტყვებმა შეაძრწუნა: „ეს რა თქვი, ვის შეუძლია ამის ქმნა?!” პატრიარქმა მშვიდად მიუგო, რომ არა საკუთარი თავის იმედით, არამედ „მინდობითა მართლმადიდებლობისა ცხადვყოფთ ჭეშმარიტებასო”.
პარასკევი დღე იყო, დაიწყეს ლოცვა, ერთის მხრივ, ქართველებმა, მეფემ პატრიარქმა, წარჩინებულებმა და სამღვდელოებამ და მეორე მხრივ, სომხების კათალიკოსმა, სამღვდელოებამ, მხარგრძელებმა. ასე გაათენეს ღამე. შაბათსაც გააგრძელეს მღვდელმსახურება და გათენდა კვირა. მზე ამოვიდა და ყველა ეკლესიისაკენ გაემართა. გაამზადეს წმიდა ტრაპეზი. ორივე კრებული ტიროდა, ლოცულობდა და შეწევნას შესთხოვდა უფალს.
იოანე კათალიკოსმა კიდევ ერთხელ მიმართა მონოფიზიტებს: „ახლა გამოჩნდება, თუ თქვენი სარწმუნოება მოსწონს უფალს, თქვენი სეფისკვერი ქრისტეს ხორცი იქნება, თუ ჩვენი მოსწონს, ჩვენი იქნება მისი ხორცი. არ იკადროთ უარყოფა.”
იოანე ანგელოსთა სწორი იდგა, „ვითარცა გოდოლი შეურყვნელი”. ხელში საღვთო საიდუმლოთი ხორცქმნილი სეფისკვერი ეკავა. ბრძანა და მოუყვანეს სომეხთა მიერ ნაშიმშილები ძაღლი. იოანემ წარმოთქვა: „ქრისტე მეუფეო… შენ… გთნავს სარწმუნოება ქართველთა, გთნავს სარწმუნოება ესე ჩვენი. შეუხებლად და მიუახლებლად დაიცავ… ხორცი ესე შენი ჩვენ მიერ მღვდელმოქმედებული!.. აჩვენე ერსა ამას გზა ჭეშმარიტი… სირცხვილეულ ყვენ წინააღმდგომნი ჩვენნი!”შემდეგ დაუდო სეფისკვერი ძაღლს. ის პურისკენ გაექანა, მაგრამ მიუახლოვდა თუ არა, ყურისწამღებად დაიწკმუტუნა და ვერ მიეკარა სეფისკვერს. თამარ მეფემ და ქართველებმა ცრემლებითა და სიხარულით ადიდეს ღმერთი.
რაღა უნდა ექნათ სომხებს, მოიტანეს თავისი მღვდელმოქმედებული სეფისკვერი და დაუდეს ქართველების მიერ ნაშიმშილებ ძაღლს, რომელმაც თვალისდახამხამებაში გადასანსლა სომხური კვერი.
„დიდ ხარ შენ, უფალო, საკვირველ არიან საქმენი შენნი!” – სიხარულით გაიძახოდნენ ქართველნი.მათ კათალიკოსი შესვეს თავის ცხენზე, იოანე ანგელოსთა მოსაგრეს ტაბაკით ეპყრა სეფისკვერი. მას ლაშქრის წინ დაატარებდნენ და გალობდნენ 128-ე ფსალმუნს: „მრავალგზის მბრძოდეს მე მტერნი ჩემნი სიყრმით ჩემითგან და მე ვერ მერეოდეს. ბეჭთა ჩემთა მცემდეს მე ცოდვილნი და განაგრძეს უსჯულოება მათი. უფალმან შემუსრნა ქედნი ცოდვილთანი. ჰრცხვენოდენ და მართლ უკუნიქცენ ყოველნი მოძულენი სიონისანი. უფალსა უგალობდით, რამეთუ დიდებით დიდებული არს. უფალმან შემუსრნა მებრძოლნი, უფალი არის სახელი მისი”. ასე, სიხარულით შემოიარეს მთელი ბანაკი.
სომეხი მოკამათეები თავჩაღუნული, მდუმარედ იდგნენ. შემდეგ შერცხვენილები წავიდნენ მხარგრძელთა კარავში.
ამ სასწაულის შემდეგ ივანე მხარგრძელი [hana-code-insert name=’br’ /], ისევე, როგორც სხვა მრავალი სომეხი. შერცხვენილმა ზაქარია მხარგრძელმა განაცხადა: „მივხვდი, ქართველთა სარწმუნოება ჭეშმარიტია, მაგრამ ცოდვა მასზე იყოსო, ვინც პირველად განუდგა მართლმადიდებლობას.” თუმცა, ცდილობდა, სომხური სარწმუნოება დააეხლოებინა ქართულისათვის და გარკვეული ცვლილებები შეეტანა მასში.
